تئاتر غایب مدرسه؛ کاری از گروه هنری تئاتر سبز
تئاتر غایب مدرسه از کجا شروع شد؟
تئاتر غایب مدرسه از یک سوال و یک دغدغه آغاز شد. سوال این بود که چرا در دوران مدرسه درباره‌ی مفاهیم اساسی زندگی و مفاهیم اساسی اخلاقی گفتگو نمی‌شود؟ و دغدغه‌ای اصلی از این جنس که چرا آدم‌ها در طول ۱۲ سال تحصیل علایق و هویت اصلی خود را پیدا نمی‌کنند؟
با سوال‌ها و دغدغه‌های خود همراه شدم و در شهر کرج کار خودم رو شروع کردم. سوال بعدی این بود! تئاتر شهر کرج!؟ تئاتر شهر کرج کجاست؟! تئاتر در شهر کرج انقدر کم فروغ ؟ چرا مباحث حیاتی هویتی و فرهنگ ساز در شهری با جمعیت حدود ۳ میلیونی چه دلیلی دارد که تئاتر رونقی ندارد؟ سالن بزرگی در دانشگاه هنر افتتاح شده بود اما مدیریت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ارتباطی با دانشگاه هنر نداشت که آن را به عنوان یکی از سالن‌های شهرستان معرفی کند. پس همزمان افتتاح «پلاتو نمایش کرج» دانشگاه هنر به عنوانی یکی از سالن‌های اجرا عموم در کرج از دغدغه های بعدی من شد. الان که این گزارش را می‌نویسم تمام دغدغه‌هایی که داشتم اتفاق افتاد، با چندین ماه دوندگی بی وقفه! اما چگونه!؟
شکلگیری گروه
از آذرماه ۹۷ فراخوان در شهر کرج را شروع کردم و بعد از حدود ۸ ماه توانستم گروهی تشکیل دهم که تماما ساکن کرج بودند. سر هر تمرین ساعت‌ها باهم گفتگو می‌کردیم که این فرهنگ گفتگو در گروه جریان پیدا کند. به عنوان کسی که در این شهر متولد شدم و بزرگ شدم و پدربزرگ ومادربزرگم در این شهر بودند، کم توجهی به گسترش تئاتر در این شهر من رو آزار می‌داد. من برای دیدن اجرای خوب نباید کیلومتر ها از شهرم دور شوم. من باید حق داشته باشم در شهر خودم، در تئاتر شهر در شهر خودم بهترین نمایش‌ها را تماشا کنم. تئاتر شهر در شهر من باید فضای گردهمایی نوازنده ها و هنرجوها و هنرمندان باشد.
” سر هر تمرین ساعت‌ها با هم گفتگو می‌کردیم که این فرهنگ گفتگو در گروه جریان پیدا کند. “
محفل‌های ادبی در کتفه‌های اطراف این تئاتر شهر جان دوباره به شهر بدهد. از دل این محفل‌ها می‌توانیم روحیه‌ی عشق و علاقه به شهرمان را پیدا کنیم. در این هشت ماه این دغدغه‌ها دائم در فکرم تکرار می‌شد تا آنجا که تئاتر « غایب مدرسه » با کارگردانی پوریا سمندری و ایده‌پردازی سینا سمندری، در آذر ماه ۹۸ در «پلاتو نمایش کرج» دانشگاه هنر کرج به روی صحنه رفت. «پلاتو نمایش کرج» دانشگاه هنر از زمان تاسیس خود تا به حال اولین اجرای عموم خود را تجربه کرد. پوریا سمندری از آن پس نام این گروه را « گروه تئاتر سبز » نامید. از آن پس گسترش دغدغه‌های گروه اهمیت بزرگ‌تری پیدا کرد. اما دغدغه‌ی گروه تئاتر سبز چیست؟
صحنه هایی از نمایش
گروه تئاتر سبز:
«گروه تئاتر سبز» برآیند تحقیقات حدود یکساله در موضوع پایان نامه‌ام بود. آنچه در ابتدای مطالعاتم می‌دانستم آن بود در جستجوی اتفاقی دیگر در حوزه‌ی تئاتر کاربردی بودم. مهمترین نظریه‌ای که تحت تاثیر آن بودم، نظریه تئاتر سرکوب‌شدگان از آگوستوبوآل «Augusto Boal»بود. نظریه ای که در ایران توسط علی ظفرقهرمانی نژاد با عنوان تئاتر شورایی ترجمه شده. شیوه ای که نمایش و صحنه‌های نمایشی را وسیله‌ای برای مساله‌یابی و بالابردن قدرت حل مساله برای مخاطب قرار می دهد.
نمایش، وسیله‌ای است برای به راه انداختن مجادله و بحث برای تماشاگران منفعل تا تماشاگرانی کنشگر و مداخله گر داشته باشیم. به تعبیری دقیق‌تر تربیت شهروندانی پرسشگر! با تکنیک‌های تئاتر مجادله می‌توانیم درباره‌ی وضعیت گذار به وضعیت مطلوب به گفتگو بنشینیم. در کنار این نظریه، آموزه‌های پائولوفریره نیز در شکلگیری نظریه‌ی تئاتر سرکوب‌شدگان نقش داشته است. آموزه‌هایی که درباره‌ی تغییر رابطه‌ی عمودی در کلاس درس بین معلم و دانش آموزان صحبت می‌کند و مطرح می‌کند که وجود رابطه‌ی عمودی در کلاس درس، دانش آموزان را به طبقه‌ی سرکوب‌شده‌ای تبدیل می‌کند که امکان گفتگو از آنان سلب شده. بنابراین آوردن مفهوم «گفتگو» به کلاس درس بسیار مورد توجه بود. در آخر با نگاه نوین در آموزش‌وپرورش مواجه شدم. آخرین حلقه گمشده ی مطالعاتم پیدا شد: فکر پروری برای کودکان
(فبک) فکرپروری برای کودکان (فلسفه برای کودکان)
در این سیستم دانش‌آموزان و تسهیلگران یک حلقه تشکیل می‌دهند و موضوعات مختلف تربیتی و اخلاقی و فلسفی را به بحث می‌نشینند. از بنیانگذار حلقه‌ی کند و کاو برای دانش آموزان در مدارس، متیو لیپمن است. کتابی نیز با عنوان «غایب بزرگ مدرسه» به ترجمه و تدوین روح الله کریمی به چاپ رسیده. در این سیستم فکری سعی می‌شود از معلمان (متکلم وحده) فاصله بگیریم و در کلاس‌ها تسهیلگرانی داشته باشیم که سوالات و پرسشگری دانش اموزان را زنده نگه می‌دارند و در بحث و گفتگو به دنبال هم افزایی هستند. نام نمایش نیز با تاثیر از این کتاب انتخاب شده است. در ایران تربیت تسهیلگران توسط معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه هنر در زیر مجموعه ی دپارتمان تربیت مربی هنر کودک برگزار می‌شود.
“در سیستم «فکرپروری برای کودکان»، دانش‌آموزان و تسهیلگران یک حلقه تشکیل می‌دهند و موضوعات مختلف تربیتی و اخلاقی و فلسفی را به بحث می‌نشینند”
در اینجا راه «گروه تئاتر سبز» برای من نور تابیده شد. محدوده شروع رو مشخص کردیم، اما برای نقطه پایان محدودیتی نگذاشتیم. پیش می‌رویم تا جایی که اتفاق بیفتد.
هدف گروه
« گروه تئاتر سبز »، گروه تئاتر کاربردی برای ترویج فرهنگ صلح، فرهنگ گفتگو، هوش محیط زیستی، هویت محله، توسعه پایدار، آموزش پرورش نوین، و تثبیت فبک(فکر پروری برای کودکان) در سطح کشور است.
ایده نمایش « غایب مدرسه »
ایده محوری نمایش غایب مدرسه ، «مدرسه» است. این ایده به شکل کارگاهی پرداخته و طراحی شده است؛ نویسنده در طول تمرین‌ها حاضر بوده و به مرور داستانی منسجم به کار تزریق می‌کرده است. آنچه در این ایده درباره‌ی مدرسه پررنگ تر می‌شود، به تصویر کشیدن مدرسه ای است که هرکدام از ما به شکلی تجربه اش کردیم.
در این مدرسه، که جغرافیای دقیق آن مشخص نیست، دانش آموزان پسر و دختر در سنین مختلف با ویژگی های منحصر به فردشان نمایش داده می‌شوند.
تیپ های مختلف این مدرسه، آقای ناظم، آقای معلم، خانم معلم و بابای مدرسه، بدون توجه به علایق و استعداد دانش آموزان، می خواهند از دانش آموزان رباط هایی یکسان و یک شکل بسازند که به دنیا نگاه ثابت دارند. عوامل مدرسه، مدرسه را با کارخانه‌ای که محصولات یکسان تولید می‌کنند، اشتباه گرفته‌اند. آقای معلم و خانم معلم در کلاس با دانش آموزان رو در رو نمی‌شوند، گویی ارتباط مستقیم بین آنها وجود ندارد. معلم‌ها در واقع دانش آموزان را نمی‌بینند. در طول تمرین‌ها، کاراکترهای مختلف برای بازیگران مطرح شده و هر بازیگر با توجه به توانایی و میزان ارتباط برقرار کردنش با نقش، آن را به شیوه‌ی خود ارائه داده است.
موضوع محوری در این مدرسه «کتاب ممنوعه» است، که به ظاهر متناقض نماست. مدرسه‌ای که در آن کتاب‌هایی غیر از کتاب‌های درسی، ممنوع اعلام می‌شود. به نوعی استعاری سعی شده است با استفاده از این ایده، ممنوعیت برای خواسته‌های متفاوت دانش آموزان در مدرسه به نمایش درآید. ورود دانش آموز جهانگرد با انگیزه‌ی دست پیدا کردن به کتاب های ممنوعه، روال عادی مدرسه را برهم ریخته. دانش آموز جهانگرد به شیوه‌ای خاص به کتاب‌ها دسترسی پیدا می‌کند. بزرگ‌ترین قانون‌شکنی این مدرسه اتفاق می‌افتد. این قانون شکنی برای همه دانش‌آموزان گران تمام می‌شود.
پوریا سمندری
گفتگو با تماشاگران:
به واسطه‌ی این نمایش، با تماشاگران درباره‌ی شیوه‌ی برخورد و تعلیم و تربیت در مدرسه به گفتگو می‌نشینیم. در این نمایش کاربردی سعی می شود تصویری از «وضعیت موجود» به واسطه‌ی « تئاتر غایب مدرسه » ارائه گردد. برخلاف نمایش‌های کاربردی که وضعیت موجود به شکل ساده و به وسیله تئاتر مجسمه به تصویر کشیده می‌شود، تصاویر نمایش «غایب مدرسه» به کمک ذهنیات کارگردان، نویسنده و بازیگران در طول تمرین و به شکل کارگاهی ساخته می‌شود. بنابراین عنصر خیال در این تصاویر وارد شده است. بعد از نمایش، درباره‌ی راه های رسیدن به «وضعیت مطلوب» با تماشاگران به بحث می‌نشینیم. درپایان نیز با توجه به بحث‌های پیش آمده، «وضعیت گذار» را پیشنهاد می‌دهیم. در این نمایش مقصود این است که پروسه‌ی اجرا تبدیل شود به یک حلقه کند و کاو.
به نظر می‌رسد که این حلقه کند و کار در حوزه ی آموزش و پرورش بسیار حیاتی است. نیاز نسل آینده. بحران های هویتی، مباحث اخلاقی باید از کودکی در ذهن کودک قرار گیرد و در طول زمان ته نشین و تثبیت شود. به قول توران پیرهادی صلح را باید از کودکی آموخت. شاید اگر بسیاری از آدم ها در این کره ی خاکی، از کودکی با این شیوه بزرگ می‌شدند، در دنیایی با صلح بیشتر زندگی می‌کردیم و اینقدر در طوفان حوادث و دردهای بزرگ نبودیم.
حال ما گروه تئاتر سبز بعد از این دردهای بزرگ، آغاز کرده ایم فصلی نو را ! چاره‌ی کار در همان چیزی بود که توران خانم گفت: «دردهای بزرگ را به کارهای بزرگ تبدیل کنیم.»
