تئاتر مجادله ابزاری برای آموزش و روشنگری
مصاحبه پروفسور «عمرآدی گوزل(Ömer ADIGÜZEL )» با «لوسیانو ایوگنا(Luciano IOGNA )»که در نهمین همایش بین المللی نمایش خلاق درآموزش درکشور ترکیه انجام شده است
برگردان: آرش ابرازی بخشایش
آدی گوزل: چرا خود را به عنوان یک کارگر تئاتر معرفی میکنید؟ آیا به ایدئولوژی تئاترمجادله برمیگردد؟
لوسیانو: این یک دیدگاه سیاسی وکاملاً شخصی است. هیچ ارتباطی با افراد دیگر ندارد. فکرنمیکنم کارمن ازکار موسیقیدانان، بازیگران و کارگردانان مهم تر باشد. زمان نوشتن نویسنده هستم، وقتی کارگردانی میکنم کارگردان هستم و زمانیکه در نمایشی بازی میکنم بازیگر هستم. همگی اینها برای من به معنای کارکردن است. واژه «هنرمند» با خودش نوعی برتری به همراه دارد. من این برتری را باور نمیکنم. من معتقدم که میتوانم با هرکسی کارکنم. همه ما در فرایند کارکردن حرفهایی برای گفتن داریم. کاری که انجام میدهم را به عنوان یک شغل نگاه میکنم.
آدی گوزل: برای کسی که در ترکیه راجع به تئاتر مجادله هیچ اطلاعی ندارد چه صحبتی دارید؟
لوسیانو: آنچه ما انجام میدهیم خلق داستانهایی با انتهای نامطلوب است. ضدالگوها و سناریوهای بد که تمرین واقعیت است را خلق میکنیم. این فرصت به عنوان یک تماشاگر برای شما فراهم میشود تا یک تماشاگر - بازیگرشوید و روند و پایان نمایش را تغییردهید.
آدی گوزل: شما رویکرد هنری دارید که بر روی « تئاترسرکوب شدگان» بناشده است. آیا این رویکرد برای کشورهایی که دموکرات نیستند میتواند به عنوان راه حل در نظرگرفته شود؟
لوسیانو:در آفریقا کسانی هستند که به این نوع تئاتر « تئاتر برای دموکراسی» میگویند. چون هرکسی در آن حرفی برای گفتن دارد. درآمریکای شمالی به نامهای « تئاتر برای آزادی» و یا « تئاتر برای زندگی» معروف است. چون مفهوم سرکوب درآفریقا چیز دیگری است. در جشنوارهی بینالمللی کودکان در سال 1998 استانبول این تکنیک را استفاده کردیم ، مطبوعات آنچه ما انجام دادیم را به عنوان "تئاتر انگیزشی" توصیف کردند. آنها ادعا داشتند که ما مخاطبان را تحریک میکنیم تا مشاهدات خود را تغییردهند.
آدی گوزل: ما به طورکلی از نمایش خلاق هم به عنوان یک درس و هم به عنوان یک روش درآموزش استفاده میکنیم. به ویژه درسالهای اخیر در ترکیه تئاتر مجادله و نمایش فرایند محور به عنوان یک تکنیک دربرابر ما ظهورمیکند.این به این دلیل است که بسیاری از ما درگیر مسائل اجتماعی-نمایشی ترکیه در ساختارفعلی هستیم. این مسائل اجتماعی–نمایشی مربوط به ساختارکنونی ترکیه است و ما را نیز نگران میکند. همچنین شرایط اقتصادی و حاکمیت این نگاه را تشدید میکنند. وقتی ازبیرون نگاه میکنید فکرمیکنید آیا تئاتر مجادله میتواند به این شرایط منطبق شود؟
لوسیانو: به نظرمن راه حلهای شرایطی که شما بازگو کردید را فقط باید در ترکیه جستجو کرد نه خارج از آن. ترکها هستند که به طورموثرتری با این مشکلات کنارمی آیند. در زمان بروز چنین مشکلاتی، ترکها انتظاردارند که از بیرون به آنها گفته شود که چه کاری انجام دهند.
آگوستو بوآل تمام تلاش خود را میکند که جامعه ای آگاه تربیت کند. در سیستمهای آموزشی بسیاری از کشورهای جهان مشکلاتی وجوددارد. آیا نوعی "تئاتر مشارکتی" میتواند برای کشورهایی مانند ترکیه مفید باشد؟قطعا من فکرمیکنم در کشورهایی که سرکوب از طرف حاکمیت وجوددارد، جنبش زیرزمینی میتواند از روشهایی برای رفع برخی مشکلات باشد. شخصی در نیجریه سالهاست این کار را انجام میدهد.
آیا بیشتر به ابزاری برای آموزش و روشنگری شباهت دارد؟
لوسیانو: به گمان من هرکار و هر انتخابی که میکنیم یک تصمیم سیاسی است.
آدی گوزل: درکارگاه شاهد این موضوع هستیم که مشارکت کنندگان زندگی شخصی خود را به اشتراک میگذارند. وقتی موضوع کارگاه, نمایش است یک جور تردید و ریسک را میتوان در رفتار مشارکت کنندگان مشاهده کرد. باتوجه به این موارد ، شخصی که در تئاتر مجادله فعالیت خواهد کرد به چه نوع ابزاری باید مجهز باشد؟
لوسیانو: اگر به عنوان مشارکت کننده به آن نگاه کنید ، نمیدانید چه اتفاقی خواهد افتاد زیرا با سرکوب روبرو هستید. سه قانون وجود داشت که من در ابتدای کار در روز اول کارگاه به آنها اشاره کردم: به خودتان آسیب نزنید ، به شخص دیگری آسیب نزنید ، به فضای کارگاه آسیب نرسانید. با توجه به همه این گفته ها خیلی ها به خودشان و دیگران آسیب وارد میکنند. مشارکت کنندگان با بازگو کردن لحظات منفی از زندگی خودشان ذهنشان آرام را میکنند اما این میتواند تاثیر منفی بر زندگی مشارکت کنندگان دیگر داشته باشد. اگر خود را در جایگاه تسهیلگر قراردهیم داستان متفاوت میشود، باید برای هریک از این رویدادها آماده و نسبت به مشارکت کنندگان حساس باشیم. موضوعات مطرح شده در کارگاهها از طرف مشارکت کنندگان پیشنهاد میشود. ممکن است موضوع خشونت علیه زنان از طرف همسرانشان در محیط خانواده باشد. بدون شک زنها دراین موضوع حرفهایی برای گفتن دارند و دراین موقعیت مردم زندگی شخصی خود را بازگو خواهند کرد. در این شرایط شبیه به یک درمانگر باید رفتارکنیم. با این حال ، ما هرگز به طور قطعی نمیدانیم چه اتفاقی خواهدافتاد. در نسخه قبلی موضوع نمایشی که در استانبول به صحنه بردیم ، روابط خانوادگی بود. در یکی از صحنه ها پسری بود که به پدرش میگفت همجنسگراست. پدر این را نمیتوانست باورکند. پیرمردی از تماشاگران وارد صحنه شد و نقش پسر را به عهده گرفت. من در نمایش نقش پدر را بازی میکردم و برای طرد فرزندم درحال تصمیم گیری بودم. مردی که جایگزین نقش پسر شد، لباس خود را درآورد و زخمهای روی تنش را نشان میداد وگریه میکرد.«ببین با من چه کارکردی پدر! چرا منوکتک زدی؟». دراین مرحله متوجه شدیم که برای آن شخص اتفاقی مشابه رخ داده است. مشخص بود که او ادا در نمی آورد بلکه خودش با اتفاقاتی که برایش افتاده بود برروی صحنه آمده بود. به او زمان کافی دادیم که خود را بازگو کند. من از نقشم در نمایش درآمدم و خودم شدم. من به عنوان یک جوکر فکر میکنم موقعیت بازنمایی شده برای آن پیرمرد بسیار فراتر از حالت عادی بوده و برای او از اهمیت بالایی برخوردار است. از او به خاطر به اشتراکگذاشتن تجربهاش با ما خیلی تشکر کردیم. خوشبختانه یکی از تماشاگران نماینده یکی ازسازمانهایی بود که میتوانست به او کمک کند. به نظر من تجربه بسیار ارزشمندی بود. این فقط در تئاترمجادله نیست، بلکه در تمامی شیوه های مختلف تئاتر میتواند باشد. یک صحنه موثر میتواند تاثیر زیادی روی مخاطب بگذارد. در یکی از اجراهای ضدجنگ در کانادا یکی از تماشاگران سعی داشت تماشای نمایش را ترک کند که از هوش رفت و برزمین افتاد. با آمبولانس تماس گرفتیم و مطلع شدیم آن فرد کانادایی بود که برای پیوستن به جنگ ویتنام در ارتش آمریکا ثبت نام کرده بود. یکی از صحنه ها بسیار شبیه زندگی شخصی این فرد بود. هر چیزی در ارایه میتواند موثر باشد و روی مخاطب خود تاثیر بگذارد. کار تئاتر مجادله اینگونه است که مخاطب را به صحنه بکشاند بنابراین ، به جای اینکه به طور غیرمستقیم وقایع را بیان کند، تک تک وقایع را شخصاً تجربه می کنند.
آدی گوزل: آیا موضوع بحث در تئاترمجادله فقط روابط بین سرکوبگر،سرکوب شونده و سرکوب است؟ آیا میتوانیم تئاترمجادله را در آموزش بگنجانیم؟
لوسیانو: من معلم نیستم. نسبت به بعضی از موضوعها و دروس آگاهی کامل ندارم. من زن نیستم اما وقتی با زنانی که مورد خشونت قرار گرفته اند کار میکنم، انتظاردارم مخاطب از آنها چیزهایی یاد بگیرد. اگر با جوانان تئاتر کارکنم نقش من به عنوان جوکر تغییرمیکند. سعی میکنم مهارتها را به آنها یاد دهم ولی این کار را با پرسش انجام میدهم. زمانی هم که موضوع ما راجع به سرکوب است باور دارم مشارکت کنندگان میتوانند لذت ببرند. دوست دارم مردم بتوانند شجاعت و زندگی های خود را با مسایل مختلف سازگار کنند. اگر به عنوان یک میهن پرست خودم را نشان دهم به همان اندازه آنها از من دور میشوند.
آدی گوزل: این همایش را چگونه ارزیابی میکنید؟ اکثر شرکت کنندگان در این همایش یا معلم بودند و یا در زمینه تئاترفعال بودند. آیا شما به عنوان تسهیلگر برنامه هایی که داشتید را پیاده سازی کردید؟
لوسیانو: خیر. از نظر تعداد مشارکت کنندگان و زمان مشکل داشتم. ازاین که مجبوربودیم صحبتهای من به ترکی ترجمه شود اذیت شدم. اگر زمان بیشتری داشتیم و تعداد مشارکت کنندگان کمتر بود، فرایند کارآمدتری را میتوانستیم تجربه کنیم. البته این متناسب با فرهنگ ترکیه است و موقعیتی که مشارکت کنندگان به آن عادت دارند و نیز بخشی از فرایند یادگیری است. از اینکه بسیاری از مشارکت کنندگان، معلم و فعال در زمینه تئاتر بودند مشکل ساز نشد. من با گروههای مختلفی از جمله کارمندان ادارات، دکترها، آتش نشانها, دانشجویان پزشکی و گروههای مختلف کارکرده ام. نکته ای که اهمیت داشت تمایل مشارکت کنندگان بود. همین تمایل یکی از دلایلی است که درشش سال اخیر پنج بار به ترکیه آمده ام و این بسیار هیجان انگیز است.
آدی گوزل: اگر سازمان ملل متحد با رهبران کشور تئاترمجادله کارمیکرد چه اتفاقی میافتاد؟
لوسیانو: اینکه کجا قراربود این نمایش انجام شود را نمیتوانستم حدس بزنم. تئاتری وجود دارد که بوآل آن را «تئاترمرسوم» مینامد. ما آنرا در شهرداری تورنتو با کارمندان اجرا کردیم ولی با مقاومت زیادی از طرف کارمندان مواجه شدیم. زیرا تکنیکی که ما به کار بردیم برای این بود که آنها را با فرهنگ خودمان انطباق بدهیم. موضوع مهم این است که تکنیک مورد استفاده را بتوانید با شرایط سازگار کنید. یعنی بومی سازی تکنیک مورد استفاده.
شرح حال:
لوسیانو ایاگنو: لوسیانو ایاگنو کارگردان، نمایشنامه نویس، بازیگر، مربی، طراح، در سال 1953 در اتاوا انتاریو متولد شد. وی بیش از سی و پنج سال در تئاتر و فیلم و درام کارکرده است. وی با استفاده از روشهای تئاتر سرکوبشدگان در زمینه های متنوعی از جمله ایدز و بهداشت، بی خانمانی و فقر، تبعیض، امنیت محل کار، سواستفاده جنسی و خشونت کارکرده است. او تلاش کرده تا تئاتر را به ابزاری برای تغییرات اجتماعی تبدیل کند.
عمرآدی گوزل: در سال1967 درآنکارا متولد شد. دکتری خود را در رشته آموزش هنرهای زیبا دریافت کرد.استاد دانشگاه آنکارا و از بنیانگذاران رشته نمایش خلاق دراین دانشگاه است. وی اکنون رئیس انجمن نمایش خلاق ترکیه است. کتاب « نمایش خلاق درآموزش» او از مهمترین کتابها در زمینه نمایش خلاق در ترکیه میباشد.
(Ömer ADIGÜZEL )
