روش تسهیلگری تئاتر مجادله

جوکر: سلام. ما اجراگران تئاتر شورایی هستیم. تئاتر شورایی یعنی تئاتری که با مشارکت شما اجرا می شه. ما از طریق یک موقعیت نمایشی مسئله ای رو مطرح می کنیم که کمابیش برای همه مون آشناست. اونوقت ازتون می خوایم علل این مسئله رو به ما بگید و براش راهکار پیدا کنید، اما قبلش می خوایم با هم یه بازی انجام بدیم.

مثلاً: با یک دست اسم خود را در هوا بنویسند و با پای مخالف روی زمین دایره بکشند.
هدف ایجاد ارتباط گرم و صمیمی و افزایش اعتماد و همسویی بین تماشاگران است.
تماشا- بازیگران خود را تشویق می کنند و آمادۀ طرح مسئله توسط جوکر می شوند

جوکر: قبل از هرچیز از شما یه سوال داریم: (مثلاً در رابطه با معضل روابط فرا- زناشویی) همیشه می گن زن و شوهر محرم همدیگه هستن، یعنی چیزی رو از هم مخفی نمی کنند. آیا می شه زن و شوهرِ همدیگه بود، اما محرم همدیگه نبود؟ / یا می تواند برعکس بپرسد: میشه زن و شوهرِ همدیگه نبود، ولی محرم همدیگه بود؟ چه جوری؟ مثال بزنید...
یکی دو دقیقه بحث در این مورد کافی است.

جوکر: حالا بیاید نمایش کوتاهی رو ببینیم که به نوعی این مسئله رو بازنمایی می کنه. بعدش علل و راهکارها رو با همدیگه بررسی می کنیم (اگه آماده هستید، خودتون رو تشویق کنید!).

اولین نفر نظر می دهد. جوکر (خطاب به بقیه تماشا-بازیگران): شما هم با نظر ایشون موافقید؟

یکی دو دقیقه تماشا-بازیگران در مورد علل مسئله بحث می کنند.

جوکر: خب علتها رو گفتید، حالا بگید چه راهکاری وجود داره؟ (مثلاً) یعنی اگه شما جای شخصیت زن نمایش بودید، چطوری با این مسئله برخورد می کردید؟ چطور با مردی برخورد می کردید که تمام بار مشکل رو بر دوش شما می اندازه؟

جوکر یکی دو دقیقه به شنیدن راهکارها اختصاص می دهد.
در صورتی که راهکاری مطرح نشود، جوکر تماشا-بازیگران را با جملاتی از این دست برمی انگیزاند. مثلاً:
جوکر: یعنی در این مورد هیچ کاری نمی شه کرد؟ اگه این اتفاق برای شما بیفته ترجیح می دید دست رو دست بذارید و هیچ کاری نکنید؟ نکنه شما با این وضعیت ناخوشایند موافقید؟
در صورت ارائۀ راهکار جوکر اینگونه ادامه می دهد:
جوکر: بسیار خب، شما راهکارهای خوبی برای حل این معضل خانوادگی پیشنهاد دادین. ما با همۀ این راه حلها کار داریم ... از همین لحظه «جلسه مجادلۀ» ما شروع می شه:

جوکر (خطاب به مردم): با راهکار ایشون موافق بودید؟ شرایط بهتر شد؟ کیا می گن نه؟ شما بفرمایید چرا با این راهکار موافق نبودید ...

پس از یکی دو نظر، از خود فرد مداخله گر نیز نظرش پرسیده می شود. مثلاً:
جوکر: با این حال خودتون بگید چرا این راهکار رو امتحان کردید؟
وی پس از اظهار نظر، تشویق می شود و به جای خود باز می گردد.

و اینگونه نمایش با مداخله های تماشا-بازیگران ادامه پیدا می کند. معمولا یک جلسۀ مجادله خوب - بسته به شوق تماشاگران برای مشارکت - بین چهل و پنج دقیقه تا یک ساعت ادامه دارد.

یک: به عنوان جوکر بهتر است اولویت مداخله کردن را به تماشا-بازیگرانی بدهیم که مسئله مورد طرح در نمایش دغدغۀ آنهاست. مثلا اگر پروتاگونیست زن باشد، چون مسئله در رابطه با سرکوب زنان است، پس زنان برای مداخله در اولویت هستند. و حتی دقیق تر از آن، جوکر می تواند بپرسد: از میان خانمهای حاضر در این جمع، آیا خانمهایی هستند که شرایط شخصیت اصلی نمایش ما (یا شبیه آن را) تجربه کرده باشند؟

دو: مراقب راهکارهای رویایی باشیم (ممکن است کسی که جایگزین شخصیت مرد می شود، یکدفعه از این رو به اون رو شود! و با عذرخواهی مسئله را حل کند. آنگاه باید بپرسیم: آیا مسئله حل شد، یا صورت مسئله پاک شد؟) یادمان باشد تماشاگران باید جای شخصیت اصلی مداخله کنند تا بتوانند مبارزه با سرکوب را تمرین کنند ...

سه: جوکر هر از گاه باید صورت مسئله را به تماشا-بازیگران یادآوری کند. مثلاً: "مسئله نمایش ما چگونگی برخورد با شوهری است که نمی خواد مسئولیت بیماریش رو به عهده بگیره و تحت تأثیر جامعه اونو به گردن زنش می اندازه." به این ترتیب تماشا-بازیگران صورت مسئله را گم یا عوض نخواهند کرد.

چهار: فرض کنید تماشا-بازیگری در حال انجام راهکارش بر صحنه است و تماشاگر دیگری فریاد می زند کافیه و او هم می خواهد روی صحنه بیاید. جوکر: لطفا صبر کند تا راهکار ایشان را ببینیم و بررسی کنیم، بعد شما راهکارتون رو امتحان کنید.

یعنی هر بار باید یک راهکار امتحان شود.

پنج: اگر جوکر متوجه شود که در یک صحنه بیشتر مداخله می شود در حالیکه صحنه مهم دیگری نیز برای مداخله وجود دارد، پس از چند مداخله به تماشا-بازیگران اعلام می کند: ما یه صحنه دیگه هم داریم که احتمالا بشه اونجا راهکاری ارائه کرد. پس بیاید یک بار هم اون صحنه رو با هم ببینیم و شما توی اون صحنه هرجا مناسب دیدید مداخله کنید.

شش: جوکر باید "دشوارساز" خوبی هم باشد! یعنی وقتی همه درمورد راهکاری نظرشان مثبت است، او محدودیتهای آن را یادآوری کند (مثلاً: فکر نمی کنید این راهکار یه مقدار خشن بود؟ آیا راهکار صلح آمیزتری وجود نداره؟) و اگر نظر همه منفی بود، امکانات آن را یادآوری کند (مثلاً: فکر نمی کنید این تلاش کوچیک می تونه در بقیه هم انگیزه ایجاد کنه؟) به این ترتیب دیدگاه تک بعدی تماشاگران را تغییر می دهد و تفکر انتقادی را در آنان زنده نگه می دارد.

هفت: قبل از اینکه نمایش را برای مردم اجرا کنید، چند بار برای اعضای گروه یا تماشا-بازیگرانِ آزمایشی، آن را اجرا کنید و از آنان مشارکت بگیرید.
بهترین راه آماده سازی یک تئاتر مجادله ، مداخله های آزمایشی است. بازیگران یاد می گیرند که چطور با یک تماشا-بازیگر بده بستان کنند و «به صورت منطقی» هم به او راه بدهند و هم مانع او شوند.