درآمدی بر تئاتر قانونگذار

هفت روش تئاتر شورایی آگوستو بوال ،که هر یک به نحوی هنر تئاتر را «کاربردی» می کنند، با هدف توانمند سازی اجتماعات، بهبود روابط انسانی، ترویج روحیه تعهد و اخلاق و ارتقای کیفی زندگی مردم به وجود آمده اند. در میان این اسلوبهای هفتگانه، «تئاتر قانونگذار » نقش سیاسی بارزی دارد و می توان گفت سیاسی ترین شکل هنر تئاتر است. تئاتر قانونگذار به تفسیر سیاسی وضع موجود نمی پردازد، بلکه با فعال کردن رابطه متقابل مسئولان و شهروندان، خود مستقیماً به کنشی سیاسی تبدیل می شود. هدف تئاتر قانونگذار مشارکت دادن شهروندان در امر قانونگذاری است. سازوکار اجرایی تئاتر قانونگذار بسیار ساده و دسترس پذیر است؛ بدین ترتیب که اجراگرانِ یک اجتماع بنابه ضرورت مسئله ای را به صورت «تئاتر مجادله » طرح می کنند که حل آن به نوعی نیاز به اقدام مسئولین محلی دارد. بنابراین از مسئولین هم دعوت می شود تا برای دیدن نمایش و احتمالاً مداخله در آن حضور یابند. حین نمایش، از طریق مداخله های «تماشا-بازیگران» راهکارهای مختلف عملاً آزمایش و سپس تحلیل می شوند و اینگونه فضای آموزش تعاملی و انتقادی – که ویژگی ذاتی روشهای «تئاتر شورایی» است - شکل می گیرد. غیر از اینکه حضور مسئولین محلی در این گفت و گویِ کُنش محور، فضا را از تک بُعدی شدن می رهاند، دو یا چند نفر حقوقدان یا فارغ التحصیل رشته حقوق نیز که می توانند از ساکنان همان محله باشند، به عنوان مشاور و مصحح حقوقیِ مباحث در این جلسه حضور می یابند و به اقتضای شرایط در بحثها ورود می کنند. پس از اجرای تئاتر مجادله، جلسه قانونگذاری برگزار می شود. تا اینجا هدف تئاتر شورایی تبدیل تماشاگر به «تماشا-بازیگر » بود، اما از اینجا به بعد هدفش تبدیل شهروند به قانونگذار است. در این جلسه هر یک از حضار این فرصت را دارند برای حل کردن مسئله مطرح شده در نمایش، راهکارخود را در قالب یک قانون پیشنهادی مکتوب کنند. سپس قوانین مکتوب یک به یک توسط «اجراگردان» نمایش خوانده می شود. با خوانش هر قانون هر کس حق دارد با قرار گرفتن در جایگاه موافق یا مخالف علت طرفداری یا مخالفت خود را با آن قانون اعلام کند. سپس قانون به رأی گذاشته می شود. هر قانونی که بیشترین رأی را بیاورد برای ارجاع به مسئولین تصویب می شود. حقوق دانان حاضر در این جلسه، به قانون پیشنهادی ادبیات حقوقی می دهند و مسئول پیگیری آن (نزد مسئولین) و گزارش رسانی مراحل انجام کار (نزد مردم) می شوند. بدیهی است قانونی که به توسط خود مردم پیشنهاد می شود، اگر به تصویب مسئولین برسد، ضمانت اجرایی آن بسیاربالا خواهد بود و خود مردم ناظر و پاسدار اجرای آن می شوند.
در فاصله سالهای 1993 تا 1998 که آگوستو بوال – مبدع تئاتر شورایی - بنا به رأی مردم به عضویت مجلس پارلمانی شهر ریودوژانیرو در برزیل درآمد، به اتفاق همکارانش توانست سیزده لایحه قانونی را که از سوی اجتماعات محلی و از طریق تئاتر قانونگذار به مجلس پیشنهاد شده بود، به تصویب برساند. او با تشکیل پنجاه و دو گروه تئاتر شورایی در بین تمام اقشار سطح شهر – از کودکان خیابانی تا نابینایان و سالمندان، از کلیساها تا مدارس و بیمارستانها، توانست تئاتر را به امکانی برای تمرین دادن مردم و مسئولین به مردم سالاری فعال تبدیل کند . در ادامه تا به امروز این شیوه ضمن استفاده در مراکز و امور مختلف، به سازوکاری برای مدیریت و بودجه بندی سالیانه چند شهر نیز بدل شده است.
آگاهی از نقش تئاتر قانونگذار در تغییر زندگی می تواند محرکی برای کنشگران مدنی کشورمان باشد تا بتوانند برای کمک به مسئولین در راه نهادینه کردن فرهنگ مردم سالاری گامهای جدی تر و سازنده تری بردارند.

(2009 - 1931) Augusto Boal: کارگردان، نویسنده، پژوهشگر، مربی و فعال سیاسی برزیلی الاصل که مبدع شیوه کاربردی «تئاتر قانونگذار» که یکی از تکنیکهای هفتگانه «تئاتر شورایی» وی محسوب می شود.
Legislative Theatre : پروژه ای بالنده و در حال پیشرفت که از سال 1993 هنگامی که بوال به عنوان نماینده وارد مجلس پارلمانی شد، توسط مرکز تئاتر شورایی ریو دو ژانیرو (CTO-Rio) راه اندازی گردید. هدف تئاتر قانونگذار، بُعد تئاتری دادن به سیاست است و این کار را با ایجاد خط مستقیم ارتباطی میان کاوشهای تئاتر شورایی در سطح عامه مردم و فرایند عملی قانونگذاری انجام می دهد.
Forum Theatre : یکی از روشهای تئاتر شورایی است که اجراگرانش صحنه ای را به نمایش می گذارندکه بازنمای یک مسئله است. سپس تماشاگران جایگزین شخصیت اصلی (یا هر شخصیتی که بتواند منشأ اثر باشد) می شوند و اقدام به مداخله عملی در نمایش می کنند. این کار به دو منظور انجام می شود: یافتن راههایی برای رفع مسئله؛ و ایجاد فرصتهای فراوان برای مشارکت.
Spect-Actor: عنوان تماشاگر تئاتر شورایی که به بازیگر تبدیل می شود؛ منظور نقش مشارکتی مخاطب تئاتر شورایی است که هم شامل بحث و تأمل نظری می شود و هم مداخله فعالانه. تئاتر شورایی به تماشاگر منفعل نمی اندیشد، بوال حتی بر درگیری بالقوه ی کسانی که مشارکت جسمانی نمی کنند تأکید دارد، و بر این واقعیت که آنها حداقل باید دست به انتخاب بزنند.
برای اطلاع از تئاتر قانونگذار نگاه کنید به بوال، آگوستو، تئاتر قانونگذار: استفاده از هنر اجرا در سیاست ورزی، ترجمه علی ظفرقهرمانی نژاد، تهران: نشر بیدگل، چاپ اول، 1389.

منبع: تئاتر شورایی: تئاتر و شهروندی، به کوشش علی ظفرقهرمانی نژاد، نشر شهر، 1394، صص. 77-80